Mang thổ cẩm lên mạng xã hội, hồi sinh nghề dệt

Hồi sinh nghề cũ

Bà Giàng là người Dao Tiền, quê gốc ở xã Hồng Thái, sau về làm dâu ở xã Yên Hoa. Thủy điện Tuyên Quang khởi công, bà lại cùng gia đình khăn gói về Tân Cường xây cuộc sống mới. Hành trang mang theo của bà Giàng và những người đàn bà ở đây, ngoài nếp nhà gỗ, những vật dụng cần thiết là chiếc khung cửi, kéo sợi.

Mang theo chiếc khung cửi về quê mới, bà Giàng nuôi ước mơ hồi sinh nghề dệt

Nhưng về quê mới, chẳng mấy người giữ được nghề cũ. Đất chật, nỗi lo không có đất trồng bông, trồng chàm… khiến những người phụ nữ Dao Tiền buông tiếng thở dài mà dỡ khung cửi, kéo sợi làm củi đốt hết. Cả làng chỉ còn 1 - 2 hộ giữ lại khung cửi, trong đó có hộ bà Giàng.

"Tiếc lắm. Ngày mình rời quê hương vẫn cố xếp vào góc sâu nhất của chiếc xe tải khung cửi cha mẹ làm cho từ thuở bé để mang về quê mới", bà Giàng kể. Nâng niu nó như kỷ vật, cứ hết ngày làm mùa, bà Giàng lại giở chiếc khung cửi ra lau chùi, tay mân mê từng thanh gỗ cũ, tiếc nuối về một thời vang bóng.

Không chấp nhận việc mất nghề vô lý ấy, bà Giàng kỳ cạch với sứ mệnh hồi sinh nghề cũ. Bà ra chợ phiên mua sợi về dệt vải. Ngày 5 - 6 sải tay vải được dệt thành từng vuông. Có vải rồi lại lên rừng hái lá chàm về nhuộm. Rồi bà tỉ mẩn từng đường thêu, chấm từng nét hoa văn bằng sáp ong…

"Khởi nghiệp" ở độ tuổi 60, bà Giàng bảo, có những ngày ngồi cái lưng muốn gãy làm đôi, muốn bỏ cuộc. Nhưng rồi lại nghĩ, nếu mình bỏ thì mất hết, cái hồn dân tộc người già mất bao thế hệ để truyền dạy, gìn giữ cũng mất hết, thế là bà lại hì hụi bên khung cửi, làm chú ong thợ cần mẫn.

Thấy bà Giàng làm được, phụ nữ Dao Tiền ở Tân Cường cũng làm theo, quyết không bỏ nghề. Tổ thêu dệt trang phục dân tộc ở Tân Cường sau đó được thành lập, thu hút 25 thành viên tham gia.

Phụ nữ Dao Tiền ở Tân Cường giữ nghề truyền thống

Bà Triệu Thị Lún, một thành viên trong tổ thêu dệt, chia sẻ: "Được bà Giàng hướng dẫn và giúp đỡ, chị em chúng tôi làm việc tranh thủ lúc nông nhàn. Mỗi tháng, thu nhập từ thêu áo, khăn cũng được trên 3 - 4 triệu đồng. Đây là một sinh kế bền vững, giúp người dân chúng tôi ổn định cuộc sống, không phải lo lắng nhiều như trước".

Chia sẻ với phóng viên, bà Giàng cho hay, với người Dao ở đây, thổ cẩm không chỉ là trang phục mà còn là "lịch sử bằng vải".

"Mỗi họa tiết, mỗi đường thêu đều mang ý nghĩa riêng, kể câu chuyện về văn hóa, tín ngưỡng, đời sống sinh hoạt, và cả phong tục cưới hỏi, lễ tết. Họa tiết chữ Vạn tượng trưng cho sự thịnh vượng, hình con chim, con thú thể hiện sự gần gũi với thiên nhiên, hoa văn hình học thể hiện sự khéo léo và trí tuệ của người phụ nữ Dao.

So với các sản phẩm dệt thủ công khác, thổ cẩm Dao Tiền nổi bật với kỹ thuật thêu, dệt bằng tay hoàn toàn, tỉ mỉ và phức tạp. Mỗi sản phẩm là độc bản, không sản phẩm nào giống sản phẩm nào. Màu sắc chủ đạo là đen, đỏ, trắng, xanh chàm, được nhuộm từ nguyên liệu tự nhiên. Đặc biệt, kỹ thuật vẽ sáp ong trên vải trước khi nhuộm chàm tạo ra những hoa văn độc đáo, không lẫn với các loại thổ cẩm khác", bà Giàng say sưa nói.

Từ khung cửi cũ đến livestream bán hàng

Mạng xã hội bùng nổ, bà Giàng như "hổ mọc thêm cánh", khi có công nghệ tiếp sức cho sản phẩm truyền thống vượt ra khỏi lũy tre làng.

"Trước đây, may được một bộ trang phục truyền thống, lại phải chờ đến chợ phiên mới có cơ hội bán được sản phẩm. Nhưng giờ thì khác lắm", bà Giàng cho biết.

Bà nhớ ngày được cán bộ phụ nữ xã lập cho một tài khoản Facebook cá nhân, mục tiêu ban đầu chỉ là để kết nối bạn bè, rồi giới thiệu sản phẩm. Khi được động viên lên livestream bán hàng, bà còn e ngại nhiều lắm. Phần vì lâu nay bà chỉ quen với việc bán hàng theo kênh truyền thống, phần vì nghĩ mình nói tiếng phổ thông còn chưa rõ, lên mạng livestream bán hàng có phải quá sức không?

Thế nhưng, khi bà vượt qua nỗi ngượng ngùng lên 1 lần, 2 lần, lượng tương tác của khách hàng ngày càng nhiều, thì mọi rào cản đều không làm khó bà nữa.

Giờ cứ cuối ngày, khi chị em trong thôn chuyển những sản phẩm hoàn chỉnh tới nhà bà, bà lại lên mạng livestream bán. Một chiếc áo dài giá từ 1,6 - 2 triệu đồng, chiếc sà cạp 1,1 triệu đồng/đôi, yếm 200.000 đồng, khăn 400.000 đồng, đai lưng 300.000 đồng, một bộ đồ nam từ 700.000 - 1 triệu đồng…

Trung bình mỗi tháng, tổ dệt của bà Giàng bán ra hơn 100 sản phẩm các loại, từ áo dài, khăn thêu đến sà cạp... Từng món đồ được công khai giá, công khai cả quy trình sản xuất, thu hút rất đông người theo dõi từ khắp mọi miền Tổ quốc.

Bà Giàng livestream bán hàng, giúp Thổ Cẩm Tân Cường được đông đảo người dân khắp mọi miền Tổ quốc biết đến

"Thổ cẩm Tân Cường giờ đã đến với Nghệ An, Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Kạn, Lào Cai rồi… Mà không chỉ người Dao Tiền mới đặt mua thổ cẩm Tân Cường đâu nhé, nhiều người Kinh, người Tày, người Dao ngành khác, yêu màu sắc, yêu họa tiết của thổ cẩm Tân Cường cũng đặt hàng online đấy.

Các thành viên của tổ thêu dệt cũng có nguồn thu ổn định. Người ít thì 5 - 6 triệu đồng/tháng. Người chăm chỉ hơn thì 7 - 8 triệu đồng/tháng", bà Giàng phấn khởi.

Ngôi nhà của bà Giàng giờ cũng được xã xây dựng thành điểm tham quan, trải nghiệm văn hóa truyền thống của người Dao Tiền. Khách du lịch, học sinh… đến tham quan, trải nghiệm văn hóa Dao Tiền ngày càng nhiều, khiến bà Giàng không giấu được niềm vui, tự hào và cả sự xúc động.

Bà bảo: "Nếu ngày ấy không cố kiết với nghề, thì nét văn hóa đẹp đẽ ấy cũng sẽ tàn nhanh như ngọn lửa liếm vào từng thân gỗ của chiếc khung cửi bị dỡ làm củi".

Theo bà Ma Thị Hiếu, Phó chủ tịch thường trực Ủy ban MTTQ, Chủ tịch Hội LHPN xã Tân An, bà Giàng được nhân dân tín nhiệm bầu làm người có uy tín của thôn Tân Cường từ năm 2022.

"Bà không chỉ là người giữ lửa văn hóa mà còn là tấm gương về ý chí, tinh thần vượt khó. Sự thành công của tổ thêu dệt do bà Giàng khởi xướng đã chứng minh rằng việc kết hợp giữa giá trị truyền thống và công nghệ hiện đại là hướng đi đúng đắn, mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Mô hình này không chỉ giúp bảo tồn bản sắc văn hóa mà còn tạo ra nguồn sinh kế bền vững cho người dân địa phương", bà Hiếu nhìn nhận.